- Wat is « NORM »?
- Belgische ondergrond : concentratie van natuurlijke radioactieve elementen
- Gezondheidsrisico?
- Wat zijn de betrokken industriële sectoren?
- Welke regelgeving is van toepassing?
- Wat zijn de belangrijkste blootstellingswegen?
- Wat zijn de risico's? Welke beschermende maatregleen kunnen getroffen worden?
- De verwerking van NORM-reststoffen
- Nuttige links
- Contactpersonen
1. Wat is « NORM »?
Radionucliden (onstabiele atomen die ioniserende straling uitzenden tijdens het verval naar hun stabiel eindproduct) uit de natuurlijke vervalreeksen van uranium en thorium zijn overal aanwezig in de aardkost. Alle bodems bevatten daarnaast nog een zeker gehalte aan het radionuclide kalium-40 (K-40).
Materialen met verhoogde inhoud aan natuurlijke radionucliden worden vaak aangeduid met de acroniem NORM (Naturally Occurring Radioactive Material) of TENORM (Technologically Enhanced Naturally Occurring Radioactive Material).
De concentratie ervan hangt nauw samen met de samenstelling van de ondergrond. De kaart hieronder geeft een beeld van de verdeling van de natuurlijke achtergrondstraling op het Belgisch grondgebied. De kleurvariatie van geel naar rood toont de toenemende radioactiviteitsniveaus.
2. Belgische ondergrond : concentratie van natuurlijke radioactieve elementen
De onderstaande tabel toont de concentraties van natuurlijke radioactieve elementen in de Belgische ondergrond, uitgedrukt in Becquerel per kilogram (Bq/kg).
| U-238 | Th-232 | K-40 |
| 5 - 50 Bq/kg | 5 - 50 Bq/kg | 70-900 BQ/kg |
Uitgedrukt in ppm (parts per million) komen deze waarden ongeveer overeen met 0,5 tot 5 ppm uranium en 1 tot 10 ppm thorium.
Bepaalde grondstoffen kunnen rijk zijn aan uranium, thorium of K-40: dit is bv. het geval voor de ertsen aangewend in de fosfaat- en zirkoniumindustrie, waar de concentraties aan natuurlijke radioactieve elementen een honderdtal keer hoger liggen dan de bovenvermelde waarden.
Daarnaast kunnen fysicochemische processen in bepaalde omstandigheden leiden tot een aanrijking van sommige van deze natuurlijke radionucliden in de reststoffen, de halfafgewerkte of de eindproducten. Dit is bv. het geval in de non-ferro-industrie en de steenkoolcentrales.
3. Gezondheidsrisico?
De aanwezigheid van NORM in de eindproducten en/of in de residu's kan, in bepaalde gevallen, een gezondheidsrisico inhouden voor diegenen die ermee in contact komen en kan een niet verwaarloosbare impact op de leefomgeving hebben.
Daarom is het noodzakelijk om in de betreffende industrieën (fosfaatsector, aanwending van zirkoniumzand en zirkoniumoxides, productie van titaandioxides, behandeling van grondwater, steenkoolcentrales, productie van non-ferrometalen, staalindustries, toepassingen van thorium, olie- en gasindustrie, extractie van zeldzame aarden...) voorzorgsmaatregelen te treffen om de risico's voor mens en milieu zoveel mogelijk te beperken.
4. Wat zijn de betrokken industriële sectoren?
De NORM-problematiek heeft betrekking op verschillende industriële sectoren.
- De fosfaatsector
- De aanwending van zirkoniumzand en zirkoniumoxides (keramiek, metaalgieterijen)
- De productie van titaandioxides
- De behandeling van grondwater
- De geothermie
- Steenkoolcentrales
- De productie van non-ferrometalen
- De staalindustrie
- De toepassingen van thorium
- De olie- en gasindustrie
- De extractie van zeldzame aarden (bijvoorbeeld cerium dat gebruikt wordt bij de fabricage van katalysatoren)
- Gebruik en verwerking van pyrochloor, columbiet, tantaliet, ilmeniet, rutiel, cassiteriet, monaziet, toer-malijn, granaat en microsilica (silica fume)
- De verwerking, de opwaardering en de recyclage van NORM residus
- De distributie van consumentenproducten waarvoor de activiteitsconcentratie de niveaus in bijlage VIII overschrijdtt
- ...
5. Welke regelgeving is van toepassing?
De regelgeving m.b.t. de NORM-problematiek wordt vermeld in het koninklijk besluit van 20 juli 2001 houdende Algemeen Reglement op de Bescherming van de bevolking, van de werknemers en het leefmilieu tegen het gevaar van de Ioniserende Stralingen (ARBIS), e, artikels 4, 9 en 20.3.
Artikel 4 definieert de "beroepsactiviteiten waarbij natuurlijke stralingsbronnen worden aangewend" waarvoor er een risico bestaat van blootstelling aan natuurlijke radioactieve stoffen. Het betreft activiteiten waarbij de radioactiviteitsniveaus gespecificeerd in bijlagen VIII en IX van het ARBIS worden overschreden.
Op basis van beschikbare kennis en feedback bepaalt het FANC de activiteitensectoren waarvoor de regelgeving geldt. De lijst van deze sectoren, die niet exhaustief is, werd gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad in het besluit van het FANC van 1 maart 2012.
De bedrijven uit deze activiteitssectoren zijn verplicht een aangiftedossier aan het FANC over te maken. De inhoud van deze aangifte wordt bepaald in artikel 9 van het ARBIS. Ze bestaat hoofdzakelijk in een schematische beschrijving van de productieprocessen en in het verstrekken van de vereiste gegevens voor de evaluatie van de radiologische impact van de natuurlijke radioactiviteit.
| De gegevens die worden verzameld voor deze aangifte, worden behandeld overeenkomstig de wettelijke bepalingen die erop van toepassing zijn (Wet van 15 april 1994 betreffende de bescherming van de bevolking en van het leefmilieu tegen de uit ioniserende stralingen voortspruitende gevaren en betreffende het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle en Koninklijk Besluit van 20 juli 2001 houdende algemeen reglement op de bescherming van de bevolking, van de werknemers en het leefmilieu tegen het gevaar van de ioniserende stralingen - ARBIS). Het doel van deze aangifte is de exploitant van de beroepsactiviteit te identificeren en de risico aan blootstelling aan natuurlijke stralingsbronnen bij het betrokken bedrijf te kunnen inschatten, overeenkomstig de bepalingen van art. 9 van het ARBIS. Deze gegevens worden enkel op het FANC verwerkt en kunnen eventueel worden doorgegeven aan de partijen vermeld op art. 9.5 van het ARBIS, alsook aan de beroepsorganen vermeld op art. 9.6 van het ARBIS. De persoonsgegevens worden vernietigd 30 jaar na de geldigheidsdatum van de aangifte. Voor verdere vragen over het behandelen van persoonsgegevens kan u terecht bij de Data Protection Officer. |
6. Het aangiftedossier in de praktijk
Voor alle activiteitssectoren behalve bedrijven die NORM reststoffen verwerken, recycleren of nuttig toepassen.
In deze verklarende gids vindt u alle nuttige en noodzakelijke informatie over het samenstellen van het aangiftedossier.
Enkel voor bedrijven die "NORM" reststoffen behandelen, recycleren of nuttig toepassen
In deze technische gids vindt u alle nodige en nuttige informatie voor het samenstellen van het aangiftedossier.
Door u te registreren bij FANC geeft u producenten van NORM reststoffen de mogelijkheid om uw installatie te kiezen voor de behandeling, recycling of nuttige toepassing van hun reststoffen. Inrichtingen die niet geregistreerd zijn bij het FANC kunnen geen NORM reststoffen accepteren.
7. Wat zijn de blootstellingswegen?
In het algemeen worden er twee blootstellingswegen onderscheiden:
- De externe blootstelling (hoofdzakelijk door gammastraling). Deze blootstellingswijze kan belangrijk zijn wanneer een werkpost zich juist naast of binnen een opslagplaats voor NORM bevindt (opslagplaats van grondstoffen, site voor de verwijdering van afval, ...)
- De interne blootstelling : hoofdzakelijk via de inademing van fijn stof en van radon (radon is een radioactief gas dat afkomstig van het verval van uranium en radium: een gedetailleerd dossier van de radonproblematiek vindt u op onze website.
Op basis van de in de aangiftedossiers voorgestelde gegevens van elk bedrijf kan het FANC beoordelen of de radiologische impact al dan niet significant is: het gaat er om te bepalen of de wettelijke stralingsblootstellingslimiet voor personen van het publiek (1 millisievert/jaar) - zoals vermeld in artikel 20.3 van het ARBIS - kan worden overschreden, ongeacht of dit het geval is voor het personeel van het bedrijf, de onderaannemers ervan of de bevolking in het algemeen. Wanneer een jaardosis van meer dan 1 millisievert kan opgelopen worden, zijn in de meeste gevallen eenvoudige beschermingsmaatregelen (goede werkhygiëne, het gebruik van de gepaste individuele beschermingsmaatregelen zoals stofmaskers, ventilatiemaatregelen, gebruik van filters voor het beperken van de uitstoot in het leefmilieu, toezichtsmaatregelen,...) voldoende om de opgelopen dosis en het bijbehorende risico tot een aanvaardbaar niveau te reduceren. Wanneer, ondanks deze beschermingsmaatregelen het niveau van 1 millisievert/jaar overschreden blijft, legt het FANC aan het bedrijf een gedeelte of alle van de reglementaire voorschriften op die krachtens het ARBIS van toepassing zijn op zgn. handelingen1.
1Handeling : menselijke activiteit waarbij de radionucliden worden bewerkt omwille van hun radioactieve, splijt- of kweekeigenschappen.
8. Verwerking van NORM-reststoffen
De reststoffen van de betrokken industriële sectoren kunnen ook een verhoogde concentratie aan natuurlijke radioactieve stoffen bevatten.
De meeste NORM reststoffen worden behandeld in de verschillende circuits voor de verwerking van niet-radioactief afval: storten op een stortplaats van categorie 1, 2 of 3, verbranding of meeverbranding, recyclage als bouwmateriaal, opwaardering met als doel om bijvoorbeeld de residuele metalen te extraheren, enz.
Het FANC heeft acceptatiecriteria alsook controle- en opvolgingsmodaliteiten voor deze stromen van NORM reststoffen bepaald. Deze opvolging wordt gebaseerd op het aangiftesysteem dat in de vorige sectie werd beschreven. De verwerking, de recyclage en de opwaardering van reststoffen, waarvan de concentratie aan natuurlijke radioactieve stoffen een bepaald niveau overschrijdt, wordt aan een aangifteplicht bij het FANC onderworpen. Op basis van deze aangifte worden acceptatiecriteria's aan de betrokken installatie opgelegd.
Deze criteria laten toe om de radiologische impact van het beheer van NORM reststoffen te controleren en te beperken. Zij geven aan de afvalverwerkers een juridisch kader voor de acceptatie en de verwerking van deze reststoffen.
Teneinde de exploitanten van de betrokken installaties te begeleiden in de voorbereiding van hun aangiftedossier, heeft het FANC een technische gids opgesteld. Deze gids biedt een algemene informatie aan over de problematiek van de natuurlijke radioactiviteit in de industrie, over de betrokken risicosectoren en –materialen en beschrijft de formaliteiten verbonden met de aangifte.
9. Nuttige links
- De website van het Environmental Protection Agency (EPA) van de USA
- Het 'Health Protection Agency' van Groot-Brittannië heeft een folder uitgegeven m.b.t. de bescherming van de werknemers die aan NORM-materiaal worden blootgesteld.
- European NORM Association
- De website van het Internationaal Atoomenergieagentschap stelt een aantal technische publicaties ter beschikking
10. Contactpersonen
Email: norm@fanc.fgov.be