Luchtvaartsector

Wat is kosmische straling?

Kosmische straling is ioniserende straling uit de ruimte. Een fractie van deze straling bereikt het aardoppervlak en draagt voor ongeveer 14% bij tot de gemiddelde natuurlijke stralingsdosis waaraan de bevolking wordt blootgesteld, wat neerkomt op een dosis van ongeveer 0.35 mSv/jaar.

Op het aardoppervlak zijn wij dubbel beschermd tegen de kosmische straling: enerzijds wordt een groot deel van deze straling door de aardatmosfeer geabsorbeerd en anderzijds zorgt het magnetisch veld ervoor dat de kosmische deeltjes van hun baan afwijken.

Hoe hoger men gaat, hoe minder doeltreffend de bescherming door de atmosfeer wordt en dus hoe groter de blootstelling aan kosmische straling, vooral in de buurt van onze polen, waar ook de bescherming door het magnetisch veld van de aarde afneemt. Voor luchtvaartpersoneel dat gedurende lange tijd op grote hoogte vertoeft, kan deze blootstelling significant worden en de blootstellingslimiet van 1mSv/jaar voor personen van het publiek overschrijden.

©FANC - bron: UNSCEAR, PNUE, "Straling, Effecten en Bronnen", 2016, p.28

Aan welke dosis wordt het vliegtuigpersoneel blootgesteld?

In 2020 ontving het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) dosiswaarden voor 1.879 personeelsleden van luchtvaartmaatschappijen. In vergelijking met voorgaande jaren is het aantal ontvangen waarden aanzienlijk gedaald als gevolg van de COVID-crisis (vertraging of zelfs stopzetting van de activiteiten). Voor 758 luchtvaartmedewerkers werd het niveau van 1 mSv/jaar overschreden. De maximale geregistreerde waarde bedroeg 4,98 mSv/jaar en de gemiddelde dosis 0,98 mSv/jaar. Onderstaande figuur geeft een beeld van de dosisverdeling bij het luchtvaartpersoneel in België.

Welke regelgeving is van toepassing?

De artikels 4 en 9 van het ARBIS verplichten de luchtvaartmaatschappijen naar Belgisch recht om een aangifte bij het FANC in te dienen.

Daarnaast zijn de luchtvaartmaatschappijen waarvan het blootstellingsniveau van de personeelsleden de waarde van 1 mSv/jaar zou kunnen overschrijden ertoe gehouden om:

  • de individuele doses van hun personeel te bepalen;
  • de resultaten over te brengen naar het blootstellingsregister volgens de modaliteiten vastgesteld door het Agentschap;
  • met deze dosisschattingen rekening te houden bij het opstellen van de werkschema's teneinde hoge doses bij het vliegtuigpersoneel te vermijden;
  • de betrokken werknemers te informeren over de gezondheidsrisico's die hun werk met zich meebrengt;
  • de dosis waaraan zwangere vrouwelijke personeelsleden worden blootgesteld zo veel mogelijk te beperken. De dosis waaraan het ongeboren kind wordt blootgesteld, moet zo laag als redelijkerwijze mogelijk zijn en moet gedurende de totale duur van de zwangerschap zeker onder 1 millisievert blijven.

Het FANC vraagt tevens dat de doses waaraan het vliegtuigpersoneel wordt blootgesteld aan de betrokken arbeidsarts worden overgemaakt.

Overeenkomstig de aanbevelingen van de Europese Commissie m.b.t. de toepassing van de regelgeving betreffende natuurlijke stralingsbronnen, wordt er pas een specifiek medisch toezicht m.b.t. ioniserende straling opgelegd vanaf het ogenblik waarop het blootstellingsniveau het niveau van 6 mSv/jaar dreigt te overschrijden.

Bovendien is in artikel 9.3. van het ARBIS bepaald dat elke onderneming die vliegtuigen exploiteert een agent voor stralingsbescherming moet aanstellen. De agent is verantwoordelijk voor de uitvoering van stralingsbeschermingsmaatregelen binnen het bedrijf en is de contactpersoon voor het FANC binnen het bedrijf. Zijn benoeming moet het voorwerp uitmaken van een voorafgaand gunstig advies van het FANC. Daarvoor moet hij een minimumkennis hebben van stralingsbescherming en van de gezondheidsrisico's die verbonden zijn aan ioniserende straling.

Het FANC heeft een « Technische leidraad betreffende de blootstelling van vliegtuigpersoneel aan kosmische straling » gepubliceerd. Deze leidraad is bestemd voor de exploitant van een luchtvaartmaatschappij en verstrekt de nodige tips voor het invullen van zijn aangiftedossier.

Download hier de Word-versie van het aangifteformulier.

De gegevens die worden verzameld voor deze aangifte, worden behandeld overeenkomstig de wettelijke bepalingen die erop van toepassing zijn (Wet van 15 april 1994 betreffende de bescherming van de bevolking en van het leefmilieu tegen de uit ioniserende stralingen voortspruitende gevaren en betreffende het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle en Koninklijk besluit van 20 juli 2001 houdende algemeen reglement op de bescherming van de bevolking, van de werknemers en het leefmilieu tegen het gevaar van de ioniserende stralingen - ARBIS).  Het doel van deze aangifte is de blootgestelde werknemer te kunnen identificeren en zijn/haar blootstelling te kunnen registreren, overeenkomstig de bepalingen van art. 9 van het ARBIS. Deze gegevens worden enkel op het FANC verwerkt en kunnen eventueel worden doorgegeven aan de partijen vermeld op art. 25.7 van de wet van 15 april 1994 betreffende de bescherming van de bevolking en van het leefmilieu tegen de uit ioniserende stralingen voortspruitende gevaren en betreffende het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle. De gegevens opgenomen in het blootstellingsregister worden bewaard tot vijftig jaar na de professionele activiteiten die een blootstelling aan ioniserende stralingen hebben meegebracht en tot dertig jaar na het overlijden van de aan dosimetrisch toezicht onderworpen persoon. Na het verstrijken van de in het eerste lid bedoelde termijnen, worden de in het blootstellingsregister opgenomen gegevens verder bewaard onder de vorm van anonieme gegevens, met het oog op een latere verwerking ervan, zoals bedoeld in de uitvoeringsmaatregelen genomen met toepassing van artikel 4 van de wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens en met het oog op statistisch en/of beleidsonderzoek inzake beroepsziekten. Voor verdere vragen over het behandelen van persoonsgegevens kan u terecht bij de Data Protection Officer.

Hoe worden de door kosmische straling geïnduceerde doses geëvalueerd?

De dosis die door kosmische straling wordt veroorzaakt, wordt berekend met behulp van gespecialiseerde software. Hierbij worden berekeningen gemaakt op basis van vluchtgegevens (vliegtijd, hoogte, traject,...).

Lijst met software voor de dosisevaluatie:

Hoe kan je medewerkers informeren over de risico's?

Het FANC heeft een toolbox uitgewerkt met presentatiemateriaal dat kan worden gebruikt om medewerkers te informeren over kosmische straling en de daaraan verbonden risico's:

Meer weten:

 

 

 

Laatst aangepast op: 07/08/2023