In de nacht van 23 op 24 september beleefde ons land een symbolisch moment: de definitieve stopzetting van Doel 3, de eerste van de zeven Belgische kernreactoren. De stopzetting gebeurde onder toezicht van het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) en is veilig verlopen.
Doel 3 is de eerste Belgische kernreactor die de fase van "definitieve stopzetting" is ingegaan. Deze eenheid van 1.006 megawatt elektrisch (MWe) produceerde veertig jaar lang elektriciteit. De exploitant en het FANC starten een groot project.
Op de site van Doel staan 4 reactoren (num 1 tot 4). ©FANC
Op deze pagina vindt u uitleg over de verschillende fasen van deze omvangrijke ontmanteling.
©FANC
Fase 1: vóór de stopzetting elektriciteitsproductie
Stopzettingsmelding
Na maandenlange besprekingen en voorafgaande uitwisselingen met het FANC en Bel V, diende Electrabel voor de eerste van zijn reactoren, Doel 3, op 1 april 2022 een melding van stopzetting in bij het FANC en dat binnen de afgesproken termijnen. Deze melding van stopzetting werd ingediend in toepassing van artikel 17.1 van het ARBIS.
In dit document informeert de exploitant de veiligheidsautoriteit over:
1. de vooropgestelde planning voor de buitenbedrijfstelling;
2. de genomen maatregelen om de installaties in een veilige toestand te brengen en te houden in afwachting van hun ontmanteling, met inbegrip van eventuele voorafgaande ontsmettings- en demontageactiviteiten;
3. een beschrijving van de wijzigingen die de exploitant wenst uit te voeren aan de installaties in afwachting van de ontmanteling;
4. het onderhouds- en controleprogramma dat toegepast wordt;
5. de impact op de installaties die in uitbating blijven;
6. de inventaris van de tijdens de uitbating gebruikte radioactieve stoffen en het uit de uitbating voortkomend radioactief afval;
7. de modaliteiten in verband met de personeelsbezetting met als doel de inrichting in een veilige toestand te houden.
De veiligheidsautoriteit analyseerde dit document, rekening houdend met de historiek en de gevoerde uitwisselingen met de exploitant.
Op 15 september 2022 heeft het FANC via de goedkeuring van de melding van stopzetting bevestigd dat de voorgestelde activiteiten en wijzigingen beschreven in deze melding van stopzetting uitgevoerd kunnen worden onder de bestaande exploitatievergunning.
- Planning
-
Het FANC merkt op dat de verwijdering van de verbruikte splijtstof uit de koelbekkens van Doel 3 minstens tot midden 2027 zal duren. Het FANC merkt ook op dat er nog een groot aantal stappen moet worden gezet om te komen tot het begin van de ontmanteling en beschouwt die datum dus als de best mogelijke inschatting op dit moment. Het respecteren van de planning speelt voor het FANC een ondergeschikte rol vergeleken met een goede voorbereiding en uitvoering in de beste omstandigheden.
Het FANC zal hierop toezien en de voortgang bij de voorbereiding op de ontmanteling strikt opvolgen. De start van de ontmanteling mag niet langer wachten dan nodig. Daarom wil het FANC dan ook een duidelijke richtdatum voorstellen voor het indienen van de vergunningsaanvraag tot ontmanteling. Dat vereist een aanpassing van de vergunningsvoorwaarden, aangezien er momenteel geen termijn is vastgelegd waarbinnen de exploitant met de ontmantelingswerken moet beginnen.
- Nucleair eiland
-
Het nucleair eiland omvat de kringen die vereist blijven om de radioactieve aspecten van de eenheid met alle splijtstofelementen in het splijtstoffengebouw veilig te blijven uitbaten.
Het FANC is van mening dat de gevolgde aanpak voor de definitie van het nucleair eiland en de gevoerde discussies hebben geleid tot een adequate definitie van dit eiland en aanvaarden de voorgestelde configuratie voor de circuits en systemen zoals voorgesteld in de melding van stopzetting.
Alle structuren, systemen of componenten (SSC’s) (link document) die nog een veiligheidsfunctie hebben dienen het gebruikelijke onderhoudsprogramma te volgen. Voor de SSCs die nog functioneel moeten blijven maar die geen veiligheidsfunctie meer hebben kan dit onderhoudsprogramma worden aangepast. Er is evenwel geen onderhoud nodig voor de SSC's die geen nut meer hebben.
- Activiteiten tijdens de definitieve stopzettingsperiode
-
De veiligheidsautoriteit merkt op dat er bij de exploitant zelf nog verschillende activiteiten in voorbereiding zijn, onder meer de demontage van de machinezaal., voorbereiding van het nucleair eiland... Met uitzondering van de verwijdering van de splijtstof, is er nog geen gedetailleerde planning voor de activiteiten in de komende jaren beschikbaar. Daarom kan de veiligheidsautoriteit op dit moment enkel haar principiële goedkeuring geven voor de uit te voeren activiteiten, maar moet er op een later tijdstip nog een specifieke goedkeuring komen voor de concrete wijzigingen, conform het wijzigingsproces van artikel 23 van het ARBIS.
Wat betreft de Chemical System Decontamination van de primaire kring is de veiligheidsautoriteit overtuigd van de toevoegde waarde van deze activiteit (dosisreductie en beperking van afval of de activiteit ervan bij de latere ontmanteling). De start van deze operatie vereist nog een specifieke goedkeuring van het FANC & Bel V.
Fase 2: na definitieve stopzetting elektriciteitsproductie
Deze fase begint bij de stopzetting. De belangrijkere werkzaamheden kunnen pas van start gaan na het bekomen van een ontmantelingsvergunning door de exploitant. De ontmantelingsvergunning moet ten laatste twee jaar na de stopzetting van de elektriciteitsproductie worden aangevraagd bij het FANC. Als dat niet gebeurt, is de exploitant verplicht een justificatie over te maken aan het FANC waarin hij uitlegt waarom dat nog niet is gebeurd, aangevuld met een onderbouwd voorstel van planning voor het indienen van de aanvraag.
Deze fase wordt uitgevoerd onder de exploitatievergunning. Dat betekent dat enkel “niet belangrijke wijzigingen” kunnen gebeuren. Dat omvat onder meer: de ontlading van de kern, het reinigen van de systemen die niet meer nodig zijn, het afvoeren van gevaarlijke producten, de inrichting van de machinekamer, enz…
Voor een aantal van die werkzaamheden moet de exploitant nog de nodige wijzigingsdossiers opmaken.
De veiligheidsautoriteit kan gedurende deze fase zogenaamde ‘witness points’ en ‘hold points’ identificeren. Dat zijn momenten waarop respectievelijk bijkomende controle en zelfs voorafgaand akkoord noodzakelijk zijn vooraleer de werkzaamheden kunnen worden uitgevoerd.
Bijkomend moet de exploitant jaarlijks ook een vorderingsverslag overmaken aan het FANC en Bel V waarin de stand van zaken van de werkzaamheden uitgebreid wordt beschreven.
Voor van start kan worden gegaan met de eigenlijke ontmantelingswerken, moeten heel wat voorbereidende activiteiten gebeuren:
- De in de installatie aanwezige risico's en ongemakken beperken: afvoer van gebruikte en nieuwe brandstoffen, afval en afvalwater, ledigen van de circuits, ontsmetting van bepaalde circuits. In dit stadium is 99,9% van de radioactiviteit uit de te ontmantelen installaties verwijderd.
- Klaarmaken van de installatie op de ontmanteling: organisatie van de toegang en de verkeerszones, aanpassing van de ondersteunende functies, met name de ventilatie, de elektrische distributie en de behandeling, en verwijdering van bepaalde apparatuur om ruimte vrij te maken.
- Verfijning van de kennis van de staat van de installatie: inventarisatie van gevaarlijke materialen, asbestdetectie, monsterneming voor radiologische analyse.
Op het einde van deze fase is de installatie klaar voor ontmanteling.
Safety Considerations in the Transition from Operation to Decommissioning of Nuclear Facilities - Safety Reports Series No. 36
Gezien de complexiteit en omvang van de werkzaamheden wordt deze fase opgedeeld in verschillende stappen.
STAP 1
De eerste stap was de ontkoppeling van de alternator van het elektriciteitsnet en de stop van de reactor. In de daaropvolgende weken worden alle 157 splijtstofelementen – na een zeer korte wachtperiode (ongeveer een week) voor afvoer van de grootste nakomende warmte – naar de splijtstofdokken afgevoerd. Dit verloopt zeer analoog aan een revisie die tijdens normale uitbating zou worden uitgevoerd, met het verschil dat er deze keer geen nieuwe splijtstofelementen meer worden toegevoegd. Hierdoor zijn er geen aanpassingen aan systemen, procedures en andere documentatie vereist om deze periode te starten.
Tijdens deze fase worden ook de nodige wettelijke controles, inspecties en onderhoudswerken uitgevoerd op de componenten die nog in dienst blijven tijdens de stopzettingsperiode.
Deze eerste stap eindigt wanneer de reactor volledig is ontladen en de controlestaven en stoppenbundels zijn verwijderd. Na het ontladen van de reactor zullen ook de instrumentatie geleidingsbuizen uit de reactor worden verwijderd. Dit alles zal in totaal ongeveer één maand duren.
Op het einde blijft het primaire circuit gevuld met water, wordt het reactordok geledigd en gedecontamineerd,. De interne delen blijven in de reactor zitten en het deksel van de reactor wordt gesloten en met bouten aangespannen als voorbereiding op de volgende stap.
Einde : eenmaal de reactor volledig is ontladen en alle verbruikte brandstof is overgebracht naar de splijtstofdokken.
Rol van het FANC
De rol van het FANC en Bel V gedurende deze fase is analoog met hun rol gedurende gewone werking van de reactor.
Financiering
Wettelijk gezien worden de activiteiten sinds 23 september 2022 gefinancierd door de nucleaire provisies.
STAP 2
Vanaf deze fase is de reactor volledig ontladen waardoor het risico op incidenten binnen de reactor sterk vermindert.
Deze fase omvat een reeks activiteiten ter voorbereiding van de ontmanteling. Typische werkzaamheden zijn: het verwijderen van de brandstof, het verwijderen van operationeel afval, spoelen en leegmaken van leidingen. De voornaamste activiteit binnen deze stap is de chemische reiniging van de primaire kring. De meeste primaire systemen zijn inderdaad besmet. Deze besmetting is gefixeerd in de oxide laag en kan niet worden verwijderd door spoelen. Bij een chemische decontaminatie wordt de activiteit zonder manuele tussenkomst overgebracht naar filters en harsen.
De primaire doelstelling is om zoveel mogelijk activiteit te verwijderen en zo de dosis, die tijdens de definitieve stopzetting en de daaropvolgende ontmanteling zal worden opgelopen, maximaal te beperken. De secundaire doelstelling is om indien zou blijken dat het lonend is, nog iets verder te gaan en door het bereiken voor bijkomende deelsystemen extra nucleair afval (Cat A afval) te reduceren.
Concreet zal de binnenkant van de voornaamste componenten van de primaire kring gereinigd worden met chemische producten die de radioactieve laag (deels) oplossen. Dit gebeurt laag per laag. De opgeloste deeltjes worden opgevangen en naar een bufferopslagtank gebracht.
Parallel met deze werken, koelen de splijtstofelementen uit de reactor in het splijtstoffengebouwdok verder af.
Rol van het FANC
De rol van het FANC en Bel V gedurende deze fase is analoog met hun rol gedurende gewone werking van de reactor. Bijkomende inspecties kunnen uitgevoerd worden om de activiteiten tijdens deze fase te controleren.